Mobbing w pracy: jak rozpoznać i się bronić? Poradnik

Czujesz nieustanne napięcie w pracy, które wydaje się być skierowane bezpośrednio przeciwko Tobie? Masz wrażenie, że ktoś ciągle czepia się drobiazgów, praca stała się nie do zniesienia, a przełożeni lub nawet koledzy jakby specjalnie tworzą sytuacje, czekając, aż się załamiesz i odejdziesz „z własnej woli”? Uczucie, że ktoś próbuje Cię „wygryźć” z pracy (co może być formą mobbingu – nękania przez kolegów, lub bossingu – presji ze strony kierownictwa), jest niezwykle nieprzyjemne, wywołuje ogromny stres, niepokój i mocno uderza w poczucie własnej wartości oraz profesjonalizm. Co robić, gdy znajdziesz się w takiej sytuacji? Jak rozpoznać, czy to rzeczywiście celowa presja, a nie przejściowe trudności, i jakie kroki można oraz należy podjąć?

Czy naprawdę próbują Cię „wygryźć”? Sygnały ostrzegawcze

WAŻNE: Zanim wyciągniesz pochopne wnioski, bardzo ważne jest, aby spróbować obiektywnie ocenić sytuację. Może firma przeżywa trudny okres i napięcie panuje ogólnie? Może Twoje wyniki pracy rzeczywiście się pogorszyły i krytyka jest uzasadniona? A może to po prostu nieporozumienie lub osobisty konflikt z jedną osobą? Jednak jeśli zauważasz kilka z poniższych sygnałów, zwłaszcza jeśli pojawiły się one dość nagle (np. po zmianie kierownictwa, Twojej chorobie lub powrocie z urlopu) i trwają przez dłuższy czas, warto poważnie się zaniepokoić:

• Ciągła i nieuzasadniona krytyka: Twoja praca, która wcześniej była oceniana dobrze lub przynajmniej akceptowalnie, nagle staje się obiektem nieustannej, często przesadzonej i niekonstruktywnej krytyki. Ktoś czepia się najmniejszych drobiazgów, szuka błędów tam, gdzie ich nie ma.
• Nierealne wymagania i obciążenie pracą: Otrzymujesz zadania, których obiektywnie nie da się wykonać w ustalonym czasie lub przy dostępnych zasobach. Ustalane są nierealistyczne terminy, specjalnie po to, abyś „poległa”.
• Ograniczanie informacji lub środków do pracy: Przestajesz otrzymywać ważne informacje niezbędne do wykonywania Twoich bezpośrednich obowiązków (np. nie jesteś już włączana w ważne e-maile, nie jesteś zapraszana na spotkania). Może Ci być ograniczany dostęp do niektórych systemów, baz danych czy nawet prostych narzędzi pracy.
• Izolacja społeczna i ignorowanie: Koledzy, z którymi wcześniej dobrze się dogadywałaś, nagle zaczynają Cię unikać, nie witają się, nie rozmawiają podczas przerw, ignorują Twoje pytania lub opinię na spotkaniach. Świadomie nie jesteś zapraszana na wspólne lunche, imprezy integracyjne czy nieformalne spotkania. Mogą być rozpowszechniane nieprzyjemne plotki na Twój temat.
• Zmniejszanie odpowiedzialności lub przydzielanie zadań poniżej kwalifikacji: Stopniowo odbierane są Ci ciekawe, odpowiedzialne i odpowiadające Twoim kwalifikacjom zadania. Zamiast nich powierzane są Ci tylko drobne, rutynowe, monotonne lub nawet całkowicie niezwiązane z Twoim stanowiskiem, poniżające prace.
• Publiczne upokarzanie lub niegrzeczne zachowanie: Przełożony lub nawet koledzy zaczynają rozmawiać z Tobą podniesionym tonem, krzyczą, krytykują lub upokarzają Cię w obecności innych pracowników, używają sarkazmu lub drwin.
• Ignorowanie Twoich pomysłów, propozycji i osiągnięć: Twoje dobre wyniki pracy są przemilczane lub przypisywane innym. Twoje proponowane pomysły lub rozwiązania są odrzucane bez żadnych racjonalnych argumentów lub całkowicie ignorowane.
• Aluzje lub bezpośrednia presja do odejścia z pracy: Otrzymujesz dwuznaczne komentarze od kierownictwa lub działu kadr o tym, że być może warto byłoby poszukać „nowych wyzwań”, że „to stanowisko jest dla Ciebie za trudne”, lub nawet bezpośrednie namowy do napisania prośby o zwolnienie „z własnej woli” lub „za porozumieniem stron”.
• Oficjalne kary za drobiazgi: Zaczyna się oficjalnie dokumentować i udzielać uwag służbowych lub nawet kar za bardzo drobne uchybienia czy błędy, na które wcześniej nikt nie zwracał uwagi.

Dlaczego ja? Możliwe przyczyny presji w pracy

Przyczyny, dla których pracownik może stać się ofiarą takiej presji, są różne, jednak to nigdy nie usprawiedliwia niewłaściwego zachowania pracodawcy czy kolegów. Może to być: osobista antypatia przełożonego lub wpływowych kolegów, zazdrość o Twoje osiągnięcia lub kwalifikacje, chęć zwolnienia Twojego miejsca dla innej osoby („swojego” człowieka), dążenie firmy do redukcji etatów lub kosztów (zmuszenie pracownika do odejścia „z własnej woli” jest tańsze niż zwolnienie z powodu redukcji etatów), niekompetentne zarządzanie, ogólnie toksyczna kultura pracy w firmie.

Co robić, gdy czujesz się ofiarą mobbingu? Plan działania krok po kroku

Znalezienie się w takiej sytuacji jest niezwykle trudne, ale najważniejsze to nie poddawać się emocjom, nie tracić zimnej krwi i działać przemyślanie:

1. Oceń sytuację jak najbardziej obiektywnie: Jeszcze raz spokojnie przemyśl wszystkie wydarzenia. Postaraj się oddzielić fakty od emocji. Czy naprawdę jesteś niesprawiedliwie naciskana? Może istnieją obiektywne przyczyny krytyki Twojej pracy? Czy zmieniły się wymagania, cele firmy?
2. Skrupulatnie DOKUMENTUJ wszystko! To najważniejszy krok, jeśli będziesz chciała się bronić lub udowodnić niewłaściwe zachowanie. Od pierwszych podejrzeń zacznij notować wszystkie incydenty: daty, godziny, miejsca, kto co konkretnie powiedział lub zrobił, jakie były okoliczności, kto mógł to widzieć lub słyszeć (świadkowie). Zachowuj wszystkie e-maile, wiadomości, pisma, polecenia, które potwierdzają Twoje słowa (np. nierealistyczne zadania, nieuzasadnioną krytykę, ukrywanie informacji).
3. Zachowaj maksymalny profesjonalizm: Chociaż może to być bardzo trudne emocjonalnie, staraj się w pracy zachowywać nienagannie. Przychodź na czas, przestrzegaj dyscypliny pracy, staraj się jak najlepiej wykonywać swoje obowiązki, dotrzymuj terminów (jeśli to możliwe). Nie dawaj pracodawcy formalnego powodu do czepiania się jakości Twojej pracy lub naruszeń dyscypliny. Unikaj emocjonalnych wybuchów, kłótni z kolegami czy przełożonymi w pracy.
4. Spróbuj porozmawiać (ostrożnie i przygotowana): Jeśli uważasz, że to możliwe i może przynieść korzyść (i jeśli źródłem presji nie jest Twój bezpośredni przełożony, lub jeśli chcesz oficjalnie przedstawić swoje stanowisko), możesz zainicjować spokojną, rzeczową rozmowę z przełożonym lub przedstawicielem działu kadr (HR). Do rozmowy dobrze się przygotuj: opieraj się na zebranych faktach i dokumentach, mów spokojnie, konkretnie nazwij problemy (np. „Zauważyłam, że ostatnio otrzymuję sprzeczne polecenia/nie wszystkie potrzebne informacje…”, „Chciałabym otrzymać konkretną informację zwrotną na temat jakości mojej pracy, ponieważ krytyka wydaje mi się nieuzasadniona…”). Obserwuj reakcję rozmówcy – czy jest skłonny rozwiązać problem, czy tylko szuka sposobów, by Cię obwinić. Taka rozmowa może być również przydatna jako dodatkowy dowód w przyszłości.
5. Znaj swoje prawa: Zapoznaj się z polskim Kodeksem Pracy. Co mówi on o przemocy psychicznej w pracy (mobbingu)? Jakie są Twoje prawa? Jakie są procedury rozwiązania umowy o pracę z inicjatywy pracodawcy? Jakie odprawy przysługiwałyby Ci w różnych przypadkach zwolnienia? Wiedza daje większą pewność siebie i pomaga nie poddawać się manipulacjom.
6. Szukaj wsparcia: Nie zostawaj z tym problemem sama. Porozmawiaj z zaufanymi przyjaciółmi, członkami rodziny – sama możliwość wygadania się może zmniejszyć obciążenie emocjonalne. Jeśli odczuwasz ogromny stres, niepokój lub objawy depresji, rozważ skorzystanie z pomocy psychologa lub psychoterapeuty. Może być również potrzebna konsultacja prawna dotycząca Twoich praw i możliwych dalszych działań.
7. Zaktualizuj CV i zacznij rozglądać się za inną pracą: Nawet jeśli jeszcze nie jesteś zdecydowana na odejście, zacznij po cichu badać rynek pracy, zaktualizuj swoje CV, przeglądaj ogłoszenia o pracę, nawiązuj lub odświeżaj kontakty zawodowe. Świadomość, że masz alternatywy, zmniejszy napięcie i da Ci więcej swobody w podejmowaniu decyzji.
8. Nie spiesz się z odejściem „z własnej woli”: Jeśli jesteś pewna, że naciskają na Ciebie niesłusznie, a sytuacja nie zagraża krytycznie Twojemu zdrowiu, nie spiesz się z pisaniem prośby o zwolnienie z pracy z własnej woli. W takim przypadku najczęściej tracisz prawo do odprawy i możliwość natychmiastowego otrzymania zasiłku dla bezrobotnych. Jeśli pracodawca chce Cię zwolnić bezpodstawnie, niech zrobi to oficjalnie, zgodnie z prawem – wtedy będziesz miała możliwość zaskarżenia takiego zwolnienia. Jeśli mimo wszystko zdecydujesz się odejść, być może warto spróbować negocjować odejście „za porozumieniem stron” na korzystniejszych dla Ciebie warunkach (np. z większą rekompensatą).
9. Rozważ działania oficjalne: Jeśli uważasz, że doświadczasz mobbingu lub przemocy psychicznej, masz na to dowody (dokumenty, świadkowie), a wewnętrzne rozmowy z kierownictwem lub działem kadr nie pomagają, możesz rozważyć złożenie oficjalnej skargi do kierownictwa firmy (jeśli to nie oni sami naciskają), a następnie – do Państwowej Inspekcji Pracy (PIP) lub nawet zwrócić się do sądu pracy.

Sytuacja, w której czujesz, że jesteś „wygryzana” z pracy, jest bardzo trudna zarówno emocjonalnie, jak i psychologicznie. Jednak ważne jest, aby nie poddawać się roli ofiary, panice czy impulsywnym decyzjom. Obiektywna ocena sytuacji, skrupulatne dokumentowanie faktów, zachowanie profesjonalizmu, znajomość swoich praw i posiadanie sieci wsparcia pomogą Ci odzyskać przynajmniej część poczucia kontroli i podjąć najrozsądniejszą decyzję w tej nieprzyjemnej sytuacji. I zawsze pamiętaj – Twoje zdrowie (zarówno fizyczne, jak i emocjonalne) jest największą wartością.