Alergia skórna: co musisz wiedzieć o swojej skórze?
Alergie skórne to coraz częstszy problem, który może znacząco wpłynąć na jakość życia. Zrozumienie ich przyczyn, mechanizmów i rodzajów reakcji jest kluczowe w skutecznej profilaktyce i świadomym dbaniu o wrażliwą skórę.
- Alergeny mogą wnikać do organizmu na wiele sposobów (kontaktowo, wziewnie, pokarmowo), wywołując różnorodne reakcje skórne i ogólnoustrojowe.
- Diagnostyka alergii skórnych bywa skomplikowana, dlatego kluczowa jest obserwacja organizmu i unikanie zidentyfikowanych alergenów.
- Istnieją cztery główne typy reakcji immunologicznych w alergii, różniące się mechanizmem i czasem pojawienia się objawów.
- Skłonność do alergii może być dziedziczna, a ważną rolę odgrywają czynniki środowiskowe oraz tzw. alergia krzyżowa na substancje o podobnej budowie chemicznej.
Alergia to zmieniona, nadmierna reakcja żywych tkanek naszego organizmu na różne czynniki drażniące, nazywane alergenami. Alergen może dostać się do organizmu na wiele sposobów, wywołując nieprzyjemne, a czasem nawet groźne objawy. Zrozumienie, czym jest alergia i jak się objawia, to pierwszy krok do skutecznej profilaktyki i radzenia sobie z jej skutkami.
Alergeny mogą wnikać do naszego ciała przez:
- błony śluzowe (przewodu pokarmowego, dróg rodnych itp.),
- drogi oddechowe (wziewnie),
- naczynia krwionośne (leki, bakterie, wirusy),
- skórę (szczepienia, testy skórne, ukąszenia owadów),
- kontakt bezpośredni z naskórkiem (kontaktowe zapalenie skóry, wyprysk kontaktowy zawodowy itp.).
Gdy alergen dostanie się do organizmu, może zaatakować skórę, naczynia krwionośne, przewód pokarmowy czy płuca. Wówczas uwalniają się biologicznie aktywne substancje – histamina, serotonina, bradykinina i inne, które mogą wywoływać napady astmy oskrzelowej, pokrzywkę, alergiczne zapalenie skóry, egzemę, a także bóle brzucha czy alergiczne biegunki. Na skórze mogą pojawić się wybroczyny, bąble, grudki, pęcherzyki, pęcherze, guzy, a nawet ogniska martwicy. Różnym reakcjom alergicznym może towarzyszyć ogólna reakcja organizmu: gorączka, przyspieszone bicie serca (tachykardia), złe samopoczucie.
Alergie skórne: coraz częstszy problem współczesności
Nadwrażliwość na jedną substancję nazywamy uczuleniem monowalentnym, a na dwie lub więcej – polerwalentnym. Wraz ze wzrastającym kontaktem z substancjami chemicznymi w przemyśle i życiu codziennym (tkaniny syntetyczne, kosmetyki, środki czystości) oraz coraz większym spożyciem leków, liczba alergicznych schorzeń skóry (dermatoz) rośnie. Niestety, choroby alergiczne stały się poważnym problemem społecznym naszych czasów. Ich diagnostyka jest skomplikowana – szczególnie trudno jest zidentyfikować alergen, a nawet po jego wykryciu nie zawsze można go całkowicie wyeliminować. Dlatego tak ważna jest profilaktyka!
Mechanizmy alergii: jak reaguje nasz organizm?
W odpowiedzi na antygeny (czyli alergeny) w organizmie tworzą się specyficzne reakcje immunologiczne. Te związane z krążącymi przeciwciałami nazywamy humoralnymi, a te związane z limfocytami odpornościowymi – komórkowymi. Reakcje humoralne są szczególnie ważne w obronie organizmu przed wieloma bakteriami i wirusami, a w mniejszym stopniu przed grzybami. Mają one również wpływ na reakcje nadwrażliwości typu natychmiastowego. W przeciwieństwie do odporności, gdzie interakcja przeciwciała z antygenem chroni organizm przed chorobą lub łagodzi jej objawy, uczulenie (sensybilizacja) organizmu jest szkodliwe, a czasami nawet niebezpieczne.
Na rozwój alergii wpływają czynniki dziedziczne. Alergia może być utajona przez długi czas i ujawnić się dopiero pod wpływem niekorzystnych czynników zewnętrznych lub wewnętrznych. Aby doszło do reakcji alergicznej, organizm musi mieć powtórny kontakt z alergenem, a także musi upłynąć pewien czas (okres utajenia), zanim organizm wytworzy przeciwciała. Na przykład murarz po 10-20 latach pracy może stać się wrażliwy na dwuchromian potasu, co objawia się kontaktowym alergicznym zapaleniem skóry. Uczulenie organizmu utrzymuje się długo – nawet do 10 lat i dłużej. Jest to szczególnie ważne w kontekście tzw. alergii krzyżowej – gdy organizm jest nadwrażliwy na kilka różnych substancji o podobnej budowie chemicznej. Szczególne znaczenie mają tu związki chemiczne z grupą „para-” połączoną z pierścieniem benzenowym. Oznacza to, że osoba uczulona na nowokainę może być również wrażliwa na sulfonamidy, parafenylenodiaminę (składnik farb do włosów), kwas para-aminosalicylowy czy kwas para-aminobenzoesowy (PABA). To znacznie utrudnia diagnostykę procesów alergicznych.
Cztery typy reakcji alergicznych – co je charakteryzuje?
Reakcje immunologiczne, w tym alergiczne, dzieli się na cztery główne typy:
Typ I: Reakcja natychmiastowa (anafilaktyczna lub atopowa) Alergenami mogą być pyłki roślin, produkty spożywcze, sierść konia, różne związki chemiczne, leki. Reakcja pojawia się w ciągu kilku sekund lub minut, osiąga maksimum po 20-30 minutach i słabnie po 1-2 godzinach. Do tego typu należą atopowe zapalenie skóry, niektóre formy pokrzywki, katar sienny (pyłkowica), astma oskrzelowa, rzadziej migrena. Najgroźniejszą postacią jest wstrząs anafilaktyczny.
Typ II: Reakcja cytotoksyczna lub cytolityczna Rozpoczyna się np. podczas transfuzji krwi przy niezgodności grup. Według tego typu rozwija się choroba hemolityczna noworodków.
Typ III: Reakcja immunokompleksowa (typu Arthus) Rozpoczyna się po 2-3 godzinach, a maksimum osiąga po 6-8 godzinach. W trakcie reakcji tworzą się i krążą rozpuszczalne kompleksy antygen-przeciwciało (immunokompleksy IgG i IgM). Reakcja alergiczna może być miejscowa (np. na skórze) lub uogólniona (gdy kompleksy przenikną do krwiobiegu). Najważniejszymi chorobami z tej grupy są choroba posurowicza i alergiczne kłębuszkowe zapalenie nerek. Do tej grupy należą również osutki polekowe, rumień wielopostaciowy wysiękowy i rumień guzowaty, a także niektóre choroby autoimmunologiczne (np. toczeń rumieniowaty układowy).
Typ IV: Reakcja opóźniona (komórkowa) Ujawnia się po 24-72 godzinach od kontaktu z antygenem. Objawy kliniczne reakcji opóźnionej to różnorodne zmiany skórne i narządowe występujące w przebiegu chorób bakteryjnych, wirusowych, grzybiczych, alergii lekowych, reakcji odrzucenia przeszczepu, a także w alergicznym kontaktowym zapaleniu skóry i wyprysku kontaktowym.
