Rotawirus: wróg małych brzuszków – jak go rozpoznać i pokonać?

Pierwsze informacje o rotawirusach, które tak często atakują małych pacjentów, opublikował w 1973 roku australijski mikrobiolog R. Bishop. Naukowiec za pomocą mikroskopu elektronowego odkrył je w błonie śluzowej dwunastnicy dziecka cierpiącego na biegunkę. Charakterystyczny kształt wirusa, przypominający koło, dał początek jego nazwie (rota – z łac. koło).

Rotawirusy to najczęstsza przyczyna wirusowych biegunek, szczególnie u dzieci do 2. roku życia. W Polsce zachorowań na infekcje rotawirusowe gwałtownie przybywa zimą i wiosną. Jak rozpoznać tę infekcję na czas i skutecznie ją leczyć?

Infekcja rotawirusowa to ostre zakażenie jelit wywołane przez rotawirusy, objawiające się najczęściej wymiotami, biegunką i gorączką. Najczęściej chorują dzieci w wieku od pół roku do dwóch lat, rzadziej młodsze i starsze dzieci oraz dorośli. Źródłem zakażenia jest chore dziecko lub dorosły nosiciel wirusa. Wirusy w dużych ilościach wydalane są z kałem, a przez niemyte ręce trafiają na otaczające nas przedmioty. Zauważono, że dzieci w wieku jednego-dwóch lat nieświadomie wkładają palce do buzi co kilka minut, dlatego stanowią grupę największego ryzyka. Do zakażenia wystarcza niewielka ilość wirusów, dlatego infekcja szybko i łatwo rozprzestrzenia się w skupiskach dzieci, placówkach medycznych i przez kontakt domowy.

Karmione piersią niemowlęta rzadziej i łagodniej przechodzą infekcję rotawirusową niż te karmione sztucznie, ponieważ wraz z mlekiem matki otrzymują przeciwciała. Rozprzestrzenianie się infekcji jest trudne do kontrolowania ze względu na właściwości wirusa: w kale utrzymuje się około miesiąca, w temperaturze pokojowej i w wodzie – około 10 dni, a na rękach – około 4 godziny. Ponadto, rotawirusy są odporne na popularne środki dezynfekujące.

Po dostaniu się do jamy ustnej przez zanieczyszczone ręce, jedzenie czy przedmioty, wirusy namnażają się w błonie śluzowej jelita cienkiego i uszkadzają jego strukturę i funkcję – która regeneruje się w ciągu 3-4 tygodni.

Dlaczego zimą?

Rotawirusowe zakażenie jelit potocznie nazywane jest biegunką zimową, ponieważ najwięcej przypadków odnotowuje się w chłodnych miesiącach. W tym czasie wzrasta również liczba zachorowań na infekcje dróg oddechowych – pacjenci skarżą się na objawy podobne do infekcji rotawirusowej: lekki katar, kaszel, nudności, a nawet biegunkę. Dlatego ważne jest, aby lekarz rodzinny potrafił odróżnić jedną chorobę od drugiej. Obie choroby mają podobne objawy, jednak infekcję rotawirusową zdradza przedłużająca się biegunka – trwająca około tygodnia.

Sezonowość infekcji rotawirusowych charakterystyczna jest tylko dla strefy klimatu umiarkowanego, natomiast w Afryce choroba występuje przez cały rok. Na terenie USA liczba zachorowań również zależy od stref klimatycznych – na południowym zachodzie choruje się częściej. Według specjalistów, szczyt zachorowań w Polsce przypada na okres do końca marca.

Liczy się czas – nie czekaj z wizytą u lekarza!

Pierwsze objawy choroby pojawiają się w ciągu 1-2 dni od zakażenia. Najczęściej choroba zaczyna się nagle – dziecko zaczyna wymiotować, ma obfitą wodnistą biegunkę i wysoką temperaturę. W efekcie szybko traci wodę i elektrolity (potas, sód, chlor), czyli dochodzi do odwodnienia. Brak szybkiej i prawidłowej reakcji oraz uzupełnienia utraconych płynów i elektrolitów może prowadzić do wstrząsu hipowolemicznego – stanu zagrażającego życiu dziecka.

Co powinien zrobić lekarz, aby nie spóźnić się z diagnozą? Podejrzewając infekcję rotawirusową, należy pobrać próbkę kału do badania laboratoryjnego. Badanie jest proste, a wynik uzyskuje się w ciągu godziny-półtorej.

Na świecie niemal każde dziecko do 5. roku życia przynajmniej raz choruje na infekcję rotawirusową. Ciężej chorują dzieci w wieku od roku do półtora. U dzieci starszych objawy choroby są znacznie łagodniejsze. Po przebyciu infekcji uzyskuje się jedynie krótkotrwałą odporność.

Skuteczne leczenie – nawadnianie to podstawa

Specjaliści podkreślają, że w leczeniu infekcji rotawirusowej najważniejsze jest nawadnianie. Nieleczona, może prowadzić do nieodwracalnego uszkodzenia nerek i serca. Dlatego tak ważne jest, aby natychmiast rozpocząć podawanie pacjentowi specjalnych roztworów, zawierających elektrolity i glukozę.

Niezwykle ważne jest obserwowanie stanu dziecka: powtarzające się wymioty, częsta i obfita biegunka, rzadsze oddawanie moczu, suche usta, gęsta ślina, zmiana zachowania (ospałość lub pobudzenie) – to sygnały odwodnienia.

W terapii infekcji rotawirusowej, oprócz doustnych roztworów nawadniających, zaleca się stosowanie preparatu „Smecta” – naturalnego absorbentu, wzmacniającego barierę śluzówkową jelit i pochłaniającego szkodliwe substancje. Zmniejsza on czas trwania biegunki, jest bezpieczny i dobrze tolerowany. Niedawne wyniki badań klinicznych, zainicjowanych przez Europejskie Towarzystwo Pediatryczne, potwierdziły, że wczesne rozpoczęcie nawadniania i leczenie preparatem „Smecta” skracają czas trwania biegunki i przyspieszają powrót do zdrowia.

Szczepienia – skuteczna profilaktyka

Według danych WHO, biegunki wirusowe to jedna z najczęstszych przyczyn chorób i zgonów dzieci na świecie, dlatego stale poszukuje się skutecznych metod zapobiegania infekcjom rotawirusowym. W 1998 roku Amerykanie stworzyli szczepionkę, ale później z niej zrezygnowano, ponieważ zaobserwowano, że u zaszczepionych częściej rozwija się wgłobienie jelita (niedrożność).

Badania kliniczne nad szczepionkami przeciwko rotawirusom prowadzone są od ponad 20 lat w Ameryce Łacińskiej, USA i Finlandii. Opracowano szczepionkę podawaną doustnie w drugim i czwartym miesiącu życia dziecka. Okazało się, że jest dobrze tolerowana, bezpieczna i skuteczna. Dwa lata po szczepieniu 72% dzieci było chronionych przed wszystkimi postaciami infekcji rotawirusowej, a 85% – przed jej ciężkimi postaciami.

Na świecie każdego roku z powodu infekcji rotawirusowych umiera około 600 tys. osób. Na ich leczenie wydawany jest miliard dolarów, a lekarze 500 tysięcy razy odwiedzają chorych w domach. W Europie co roku milion dzieci do 5. roku życia z powodu rotawirusowej biegunki konsultowanych jest w trybie ambulatoryjnym. Badania wykazały, że średnio połowa dzieci hospitalizowanych z powodu ostrej biegunki, chorowała na infekcję rotawirusową.

Infekcja rotawirusowa – najważniejsze objawy:

• Częsta i obfita biegunka trwająca 5-7 dni.
• Wymioty (90% przypadków).
• Gorączka powyżej 39 stopni (30% przypadków).
• Powikłania: odwodnienie.