Wysoki cholesterol: cichy wróg Twojego serca?

Podwyższony poziom cholesterolu we krwi to zła wiadomość, która zmusza do większej troski o zdrowie. Co sprzyja jego wzrostowi, czy można rozpoznać pierwsze objawy i jak w porę sobie pomóc, aby uniknąć groźnych chorób? Choć sam termin „cholesterol” wciąż wielu osobom kojarzy się negatywnie, w rzeczywistości jest to substancja niezwykle pożyteczna dla naszego organizmu, produkowana w wątrobie i znajdująca się w niektórych produktach spożywczych (mięso, produkty mleczne, jajka). Problemy pojawiają się wtedy, gdy jego ilość we krwi przekracza normę.

Czym właściwie jest cholesterol?

Cholesterol to substancja podobna do tłuszczu, obecna w każdej komórce organizmu. Jest ważny dla struktury i funkcji błon komórkowych. Substancja ta działa jako prekursor niektórych hormonów (na przykład estrogenu), soli żółciowych (uczestniczących w procesie trawienia) i witaminy D, jak podaje Światowa Organizacja Zdrowia (WHO). Co więcej, nawet jedna czwarta cholesterolu znajdującego się w organizmie człowieka mieści się w mózgu, gdzie jest niezbędny do tworzenia synaps i produkcji różnych hormonów.

Kiedy cholesterol staje się zagrożeniem dla zdrowia?

Zagrożenie dla zdrowia pojawia się, gdy z powodu różnych czynników ryzyka stwierdza się podwyższony poziom cholesterolu we krwi – dyslipidemię, nazywaną również hiperlipidemią lub hipercholesterolemią. Stan ten jest jednym z głównych czynników ryzyka sercowo-naczyniowego, ponieważ sprzyja gromadzeniu się cholesterolu w ściankach naczyń krwionośnych, prowadząc do tworzenia się blaszek miażdżycowych (miażdżyca naczyń). To z kolei sprzyja rozwojowi takich chorób jak dławica piersiowa, zawał mięśnia sercowego czy udar mózgu.

W Polsce, podobnie jak na całym świecie, dyslipidemia pozostaje bardzo aktualnym problemem i może być stwierdzana u osób w różnym wieku. Młode osoby z wyjątkowo wysokim stężeniem cholesterolu najczęściej cierpią na hipercholesterolemię rodzinną – jest to najczęstsza choroba dziedziczona autosomalnie dominująco. Natomiast w starszym wieku dyslipidemia najczęściej związana jest z nawykami żywieniowymi.

Dobry (HDL) i zły (LDL) cholesterol – o co w tym chodzi?

„Złym” cholesterolem nazywany jest cholesterol lipoprotein o małej gęstości (LDL-cholesterol), którego podwyższone stężenie we krwi znacznie zwiększa ryzyko miażdżycy naczyń, a jeśli już występuje – progresję choroby. LDL-cholesterol jest głównym celem leczenia dyslipidemii i dążenia do zmniejszenia ryzyka sercowo-naczyniowego. Termin „dobry cholesterol” w języku potocznym używany jest do opisania cholesterolu lipoprotein o dużej gęstości (HDL-cholesterol). Istnieją teorie, że wyższe stężenie HDL-cholesterolu we krwi może zmniejszyć ryzyko miażdżycy naczyń, ponieważ pełni on rolę transportera, tzn. przenosi cholesterol z powrotem do wątroby, zmniejszając jego gromadzenie się w ściankach naczyń. Jednak obecnie nie ma jednoznacznych dowodów genetycznych ani badawczych potwierdzających, że podnoszenie poziomu „dobrego” cholesterolu (HDL) zmniejsza ryzyko choroby miażdżycowej lub jej progresję. Ważne jest jednak, by jego poziom nie był zbyt niski.

Normy cholesterolu i czynniki ryzyka – co warto wiedzieć?

Normy cholesterolu całkowitego i jego frakcji mogą nieznacznie różnić się w zależności od laboratorium, w którym wykonywane jest badanie. Ogólnie przyjmuje się, że cholesterol całkowity nie powinien przekraczać 5,0 mmol/l (niektóre źródła podają 5,2 mmol/l), a LDL-cholesterol – 3,0 mmol/l (w niektórych laboratoriach norma dla LDL-Ch to < 2,6 lub < 3,3 mmol/l, a dla osób z wysokim ryzykiem sercowo-naczyniowym nawet niżej). Inne normy to: trójglicerydy < 1,7 mmol/l, a HDL-cholesterol > 1,0 mmol/l u mężczyzn i > 1,2 mmol/l u kobiet (generalnie im wyższy HDL, tym lepiej, często pożądana wartość to >1,5 mmol/l).

Dopóki naczynia krwionośne nie są znacznie uszkodzone, zazwyczaj nie odczuwa się objawów choroby. Najczęściej dyslipidemię wykrywa się podczas badań profilaktycznych. Jednak wraz z rozwojem miażdżycy pojawiają się objawy dławicy piersiowej i mogą wystąpić groźne dla zdrowia powikłania, takie jak zawał mięśnia sercowego i udar mózgu.

U osób cierpiących na dziedziczną postać choroby, tj. hipercholesterolemię rodzinną, dyslipidemię wywołują mutacje genów. W przypadku postaci niedziedzicznej, dyslipidemię najczęściej powodują:

• niezbilansowana dieta, bogata w produkty pochodzenia zwierzęcego (np. śmietana, masło, tłuste mięso),
• palenie papierosów,
• nadużywanie alkoholu,
• siedzący tryb życia,
• stres,
• otyłość.

Jak często badać poziom cholesterolu?

Aby potwierdzić diagnozę dyslipidemii, lekarz zleca lipidogram – badanie cholesterolu całkowitego i jego frakcji z krwi. Najczęściej badanie to wykonywane jest podczas badań profilaktycznych. U osób cierpiących na choroby sercowo-naczyniowe lipidogram zaleca się wykonywać przynajmniej raz w roku. Pamiętaj, że przed tym badaniem nie należy jeść ani pić innych płynów niż woda (zwykle przez 8-12 godzin). W przypadku potwierdzonej w rodzinie dziedzicznej postaci choroby i (lub) stwierdzenia wyjątkowo wysokich stężeń cholesterolu we krwi, konieczna jest konsultacja specjalistyczna (kardiologa, genetyka) i bardziej szczegółowe badania.

Leczenie i profilaktyka – jak zadbać o prawidłowy poziom cholesterolu?

Jeśli choruje się na hipercholesterolemię rodzinną, leczenie farmakologiczne jest zazwyczaj konieczne, ponieważ stężenia cholesterolu bywają wyjątkowo wysokie. W przypadku postaci niedziedzicznej, wybór metod leczenia zależy od stężenia cholesterolu we krwi oraz stwierdzonych powikłań choroby i schorzeń współistniejących. Przy łagodnej postaci choroby, braku powikłań czy patologii współistniejącej, dyslipidemia może być leczona zmianami w diecie – zaleca się zmniejszenie spożycia tłuszczów pochodzenia zwierzęcego, włączenie do diety większej ilości owoców, warzyw, ryb itp. Jednak u osób z nadciśnieniem tętniczym, stwierdzoną chorobą wieńcową serca lub jej powikłaniami (np. po przebytym zawale mięśnia sercowego), poziom „złego” cholesterolu (LDL) powinien być znacznie niższy niż norma dla populacji ogólnej. W takim przypadku, zdaniem lekarzy, zmiana nawyków żywieniowych często nie wystarcza i rozpoczyna się leczenie farmakologiczne (np. statynami).

Pamiętaj, że dbanie o prawidłowy poziom cholesterolu to inwestycja w długie i zdrowe życie. Regularne badania, zdrowa dieta i aktywny tryb życia to najlepsi sprzymierzeńcy Twojego serca.