Nadwaga u dziecka: jak mądrze wspierać i nie szkodzić?

„Co robić? Moje dziecko ma nadwagę! Rówieśnicy przezywają je od „pączków”, nie lubi sportu, ma mnóstwo kompleksów. Próbowałam już wszystkiego – „ostrych” diet, „skutecznych” ćwiczeń – nic nie pomogło.” Takie rozterki towarzyszą wielu rodzicom. Problem nadwagi i otyłości u dzieci narasta, a jego konsekwencje mogą być poważne.

Obecnie ponad jedna piąta dzieci i nastolatków ma nadwagę, a dziesięć procent jest otyłych. Te dzieci zazwyczaj nie cierpią na zaburzenia metaboliczne czy hormonalne, które byłyby bezpośrednią przyczyną ich wagi. Jednak dodatkowe kilogramy obciążają rozwijający się układ kostny, „męczą” układ krążenia, mogą prowadzić do problemów z sercem i oddychaniem.

Dlaczego dzieci tyją? Przyczyny nadwagi i otyłości

Często uważa się, że przyczyną otyłości są zaburzenia pracy gruczołów wydzielania wewnętrznego. W rzeczywistości ta przyczyna jest daleka od bycia główną. Masa ciała człowieka zależy od kilku czynników: dziedziczności, temperamentu, apetytu, równowagi psychicznej. Jeśli rodzice i krewni dziecka mają skłonność do tycia, istnieje większe prawdopodobieństwo, że maluch również będzie miał nadwagę. Spokojne, mało ruchliwe dziecko nie zużywa wszystkich dostarczanych z pożywieniem kalorii, które kumulują się w organizmie i zamieniają w tłuszcz. Największym winowajcą bywa jednak apetyt. Dziecko uwielbiające kaloryczne produkty – ciastka, ciasteczka – oczywiście będzie pełniejsze niż to, które woli warzywa, owoce czy chude mięso. Nietrudno rozpoznać dziecko, które wydaje się, że całe życie mogłoby jeść. Od urodzenia ma doskonały apetyt, który nigdy nie znika – ani gdy dziecko choruje, ani gdy jest zdenerwowane. Już w wieku 2-3 miesięcy bywa pulchne i często takie pozostaje przez całe dzieciństwo.

Przyczyną otyłości może być również dysharmonia emocjonalna. Siedmioletnie dziecko, odczuwając samotność i smutek, może zacząć tyć. Dziecko w tym wieku stopniowo oddala się od rodziców, mniej ich idealizuje. Nie umiejąc nawiązać szczerych przyjaźni, czuje się opuszczone w wielkim, obcym świecie. Słodycze i inne kaloryczne produkty dostarczają mu chwilowej przyjemności, a dziecko stara się „zagryźć” różnego rodzaju nieprzyjemności. Dzieci tyją również w okresie dojrzewania: w organizmie zachodzą ogromne zmiany, co może sprawić, że dziecko stanie się zamknięte w sobie, nieśmiałe i będzie mniej kontaktować się z rówieśnikami.

Nie myśl jednak, że każde otyłe dziecko jest nieszczęśliwe. Nawet wesołe i zdolne dzieci w wieku od 7 do 12 lat mają tendencję do przybierania na wadze, choć nie wszystkie stają się otyłe; większość tylko trochę przybiera na wadze. Niestety, każda przyczyna otyłości może stworzyć błędne koło. Im dziecko grubsze, tym mniej przyjemne są dla niego ruchliwe zabawy i sport. A im mniej się rusza, tym więcej składników odżywczych gromadzi się w jego organizmie i zamienia w tłuszcz. Ponadto, otyłemu dziecku jest przykro uczestniczyć we wspólnych zabawach, czuje się jeszcze bardziej obce wśród dzieci, które mu dokuczają lub nawet się z niego naśmiewają.

Spożycie zaledwie 150 kcal dziennie ponad normę może prowadzić do przyrostu masy ciała od trzech do pięciu kilogramów rocznie. Tyle kalorii znajduje się w dwóch czekoladowych cukierkach z nadzieniem, szklance soku owocowego, pięciu maślanych babeczkach lub jednym bananie.

Jak mądrze wspierać dziecko? Dieta i psychika

Zaangażuj całą rodzinę: Odchudzaniem dziecka musi zająć się cała rodzina. Domownicy nie powinni beztrosko zajadać się chipsami czy słodyczami, jednocześnie zabraniając tego dziecku. Stwórzcie wspierające środowisko. Regularnie kontrolujcie, co dziecko je od rana do wieczora – warto przez tydzień zapisywać posiłki.

Psychologiczny aspekt nadwagi: Wiele dzieci, zwłaszcza dziewczynki, ma problem z akceptacją swojego ciała. Dominika, 10-latka, ukrywa swoją figurę pod zbyt dużymi koszulkami, wstydząc się nawet przed rodzicami. Dzieci pragną wyglądać jak gwiazdy filmowe czy muzyczne, a ta presja dotyka coraz młodszych. Obserwują dorosłych, ich diety, zajęcia fitness. Dr Michael Maloney, amerykański psycholog dziecięcy, zauważa, że już ośmiolatki martwią się nadwagą. Badania wykazały, że aż 60% 11-letnich dziewcząt i 31% chłopców chciałoby schudnąć. Niestety, dzieci czasem przesadzają, samodzielnie stosując drastyczne diety, co może prowadzić do poważnych problemów zdrowotnych, jak w przypadku chłopca opisanego przez dr Maloneya, który wylądował w szpitalu z wagą poniżej 30 kg. Chłopcy inaczej reagują na uwagi dotyczące wyglądu – dla nich ważniejsza jest sprawność fizyczna. Chcąc ukryć niepewność, często mówią, że ćwiczą lub stosują dietę dla zdrowia.

Rola rodziców w kształtowaniu obrazu ciała: Rodzice muszą rozwiać niepokój dziecka. Nie panikujcie z powodu przypadkowego komentarza dziecka na temat wagi – to naturalne, że dzieci się porównują. Jeśli dziecko mówi, że jest za grube, nie pocieszajcie go zdawkowo („nie mów głupstw, jesteś piękna taka, jaka jesteś”). Lepiej okażcie empatię, pomóżcie przenieść niepokój dziecka w przyszłość, skupiając się na zdrowych nawykach. Nie komentujcie ciała dziecka, nie krytykujcie. Rozmawiajcie z dzieckiem, gdy czuje się urażone lub dotknięte. I ważna rada dla rodziców (zwłaszcza mam): nie narzekajcie na wady swojej figury i nie wymieniajcie na głos wszystkich możliwych diet. Dzieci nie rozumieją, że dorośli nie potrzebują tylu kalorii, ile rosnący organizm.

Praktyczne wskazówki: zdrowe nawyki żywieniowe dla dziecka

1. Dziecko z nadwagą nie musi głodować. Może jeść tyle, ile chce, ale zdrowych, niskokalorycznych produktów: jabłek, ogórków, melonów, gruszek.
2. Posiłki należy jeść przy stole, a nie w biegu czy przed telewizorem.
3. Lepiej jeść częściej i mniejsze porcje (np. 5 razy dziennie) niż dwa razy dziennie, ale obficie.
4. Nigdy nie zabieraj głodnego dziecka na zakupy spożywcze: na pewno zapragnie czegoś słodkiego lub tłustego.
5. Produktów spożywczych nie krój drobno: niech dziecko ma co gryźć.
6. Podawaj grubą kromkę chleba, a masło smaruj jak najcieniej – tak zmniejszysz kalorie.
7. Przyzwyczajaj dziecko do gaszenia pragnienia wodą mineralną, a nie słodkimi napojami. Mleko podawaj jako część posiłku, a nie napój do popicia.
8. Tłuste produkty zastąp mniej kalorycznymi: koktajl mleczny przygotowuj tylko z chudego mleka, używaj wędlin drobiowych, chudej wołowiny itp.
9. Zwykłe słodycze zastąp np. puddingiem waniliowym na chudym mleku lub jogurtem naturalnym z owocami.
10. Za dobre zachowanie nie nagradzaj dziecka tłustą czekoladą czy lodami śmietankowymi; lepiej kup niejadalną zabawkę lub inny drobiazg.
11. Żadne dziecko nie obejdzie się bez słodyczy, więc naucz je delektować się małym kawałkiem czekolady czy cienkim plasterkiem ciasta.
12. Oczywiście, nie ma reguł bez wyjątków. Nie można odbierać słodyczy podczas świąt, np. urodzin dziecka. Najważniejsze, aby zmieniło się podejście dziecka do jedzenia, aby nauczyło się jeść świadomie, a nie połykać w pośpiechu.

Kiedy potrzebna jest pomoc specjalisty?

Jeśli dziecko nadmiernie przejmuje się swoim ciałem, ciągle o nim mówi, unika przyjaciół czy nawet własnej rodziny, notorycznie odmawia posiłków, prawdopodobnie warto skonsultować się z lekarzem pediatrą, dietetykiem dziecięcym lub psychologiem dziecięcym. Być może przyczyna problemu leży zupełnie nie w liniach ciała. Mówiąc o swoim ciele, dzieci często zdradzają, że… nie wszystko jest w porządku w ich duszy.